Krótka historia domów kultury w Polsce

Dom kultury, obiekt dobrze wszystkim znany – zarówno mieszkańcom dużych metropolii, jak i małych wsi. Każdy umie krótko opisać czym on jest, ale właściwie co tak naprawdę o wiemy o tego typu instytucji? 

Co to jest dom kultury?

Synonimem jest również określenie miejski ośrodek kultury czy też centrum kultury. Jak powszechnie wiadomo jest to rodzaj instytucji, która prowadzi działalność kulturalną, a, ściśle mówiąc, społeczno-kulturalną. W tego rodzaju miejscu mieszczą się między innymi: sale teatralne, biblioteki, sceny koncertowe czy sale przeznaczone na różnego rodzaju warsztaty. 

Ośrodki kultury są miejscem gdzie można dobrowolnie wziąć udział w różnych przedsięwzięciach, spotkać się z ludźmi o podobnych zainteresowaniach, dołączyć do grup zajęciowych czy po prostu pójść się rozerwać. 

Mniejsze domy kultury – np. wiejskie czy gminne, często prowadzą działania mające na celu poznanie kultury danego regionu i wypromowanie go. Również często centra łączą się z ośrodkami sportu i rekreacji. W wielu miejscach możemy spotkać się z MOKSiR, czyli Miejskim Ośrodkiem Kultury, Sportu i Rekreacji lub też z Centrum Kultury i Sportu jak na przykład ośrodek CKiS w Kościerzynie.

Początki domów kultury

Wbrew pozorom nie jest to wcale taki nowy twór. W Polsce pierwsze takie ośrodki, a raczej prototypy, powstawały już w XVIII wieku. Zaczęły się pojawiać działania mające na celu zorganizowanie miejsc gdzie społeczności będą mogły się edukować i zapoznawać z kulturą. Mocno związany z taką ideologią byli ks. Paweł Ksawery Brzostowski czy Stanisław Staszic. 

Paweł Ksawery Brzostowski założył ośrodek społeczny dla lokalnych chłopów. Działał on na ówczesnej ziemi Litewskiej. Natomiast Stanisław Staszic, stworzył fundację Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego. 

W XIX wieku miejscami zajmującymi się promowaniem kultury były czytelnie publiczne oraz stowarzyszenia. Pod koniec XIX wieku, za sprawą Józefa Ignacego Kraszewskiego, powstała Polska Macierz. Była to organizacja wydająca książki dla niższych warstw społecznych. Czytelnie oraz prototypy domów kultury promowały i zainteresowały elitarne społeczności do zbadania dorobku kulturalnego ludności wiejskiej. 

Domy kultury w XX wieku

W latach 20 XX. wieku istniało około 700 domów kultury, a tuż przed wybuchem II Wojny Światowej było ich ponad 5 tysięcy! Były one jednak dość małe, działały w mniejszych miastach. Ich celem było dać każdemu ogólny dostęp do kultury, bez wykluczeń związanych z przynależnością do danych warstw społecznych. W okresie międzywojennym były to ważne miejsca związane z edukacją oraz kulturą. 

W okresie PRL-u domy kultury nieco straciły na wartości. Stały się obiektem zainteresowań władzy ludowej. Nie tylko zapewniały równy dostęp, całego społeczeństwa, do kultury i edukacji, ale też dom kultury mógł być miejscem gdzie szerzyła się rządowa propaganda. Obiekty te zaczęły podlegać pod Ministerstwo Kultury i Sztuki, a do ich prowadzenia zatrudniano pracowników na etat. W PRL-u zmieniała się sytuacja domów kultury, podobnie jak polityka i swobody obywatelskie.

W latach osiemdziesiątych oraz dziewięćdziesiątych domy kultury doczekały się kolejnej transformacji. Wojewódzkie domu kultury uznano za instytucje państwowe w związku z czym zaczęły dostawać dotacje państwowe. Natomiast pozostałe domy kultury (działające lokalnie) straciły możliwość otrzymywania dotacji. Na przełomie lat 80 i 90, liczba domów kultury drastycznie spadła – z 16 tysięcy na 6 tysięcy. 

Domy kultury współcześnie

W roku 2018 odnotowano ponad 4200 działających domów kultury, klubów oraz świetlic. W porównaniu z rokiem 2017 liczba ta wzrosła o 0,2%. Poinformował nas o tym raport (Kultura 2018) opublikowany przez Główny Urząd Statystyczny. 

Wszelkie centra kultury prowadziły aż 27,5 tys. różnych kół, klubów czy sekcji. Co daje około 600,4 tys. zaangażowanych osób w ramach tych działań. Najbardziej oblegane są koła plastyczne oraz techniczne. Również dość liczne okazują się kluby seniora. 

Aktualnie domy kultury szeroko otwierają drzwi na wszystkich, bez względu na wiek, status społeczny czy inne przynależności do różnych grup. Każdy może znaleźć coś dla siebie, ponieważ oferowane zajęcia czy inne rozrywki są różnorodne.